د مخدره موادو كشگت، قاچاق او كارول د اوسنة نؤة يو ستر پرابلم ديگ. په نؤة كيگ د مخدره موادو د مخنيوي دنده هم تر أيره حده د هغو كسانو په لاس كيگ ده چيگ د همدغو مخدراتو له بركته ييگ په مليونونو أالره تر لاسه كؤي او نؤيوال سياست كيگ مهم رول لوبوي چيگ معمولا د مافيا په نوم ياديإي. د مافيا په لاس جوؤيگ شويگ شبگكيگ دومره پراخه او مرموزيگ دي چيگ د نؤة په كگوتگ كگوتگ كيگ له مهمو چارواكو او د كابينو او پارلمانونو له غؤو نيوليگ بيا تر غير دولتي مليونرانو پوريگ د دوي په لاسونوكيگ د نانحگكو په أول نخگيإي.
د مخدره موادو د قاچاق مافيا په خاصه توكگه افغانستان كيگ بزكگرانو ته د هريگ سيميگ له ّاب و هوا سره سم د كوكنارو اصلاح شويگ تخم په أيره تگيتگه بيه برابروي، په بيلابيلو ذريعو د نشگتر وهلو تر وخته يو أول تحفظي(ساتونكيگ) چتر جوؤوي او د
دوي د تر لاسه كيدونكو ترياكو پيسيگ لا مخكيگ تر ديگ چيگ فصل ورسيإي، نغديگ وركوي او له هيرويين جوؤولو وروسته ييگ د افغانستان او نورو هيوادو له كروندو خگخه د امريكا او اروپا تر زؤه پوريگ رسوي.
د پاكستان ونأه د ترياكو په زياتواليگ كيگ:
په افغانستان كيگ به پخوا په أيرو ليرو سيمو كيگ كوكنار په قاچاقي أول كرل كيدل خو له كله راهيسيگ چيگ د جهاد لؤة پيل شوه، جنكگ جكگؤو، د هيواد اقتصادي زيربنا تدريجي له مينحگه تلل او د خلكو د اقتصادي وضعيت كمزوريگ كيدلو د پاكستان حكومت ته دا زمينه برابره كؤه چيگ هم دننه په افغانستان كيگ د كوكنارو كر ته وده وركؤي او هم ييگ له قبايلي سيمو خگخه د افغانستان لوريگ ته راواؤوي، د بيلكگيگ په أول په ١٩٨٦ كال كيگ ٢٩٠٠٠ هكتاره حگمكه د كوكنارو تر كشگت لانديگ وه چيگ په ١٩٩١ كال كيگ ٥١٠٠٠ هكتارو، په ١٩٩٤ كيگ ٧١٠٠٠ او په ١٩٩٩ كيگ ٩١٠٠٠ هكتارو ته ورسول شوه. دغه اندازه يوازيگ په ٢٠٠١ كال كيگ چيگ د طالبانو حكومت له افينو سره مخالفت وكؤ، ٨٠٠٠ هكتارو ته راتگيتگه شويگ وه. خو په ٢٠٠٣ كال كيگ ييگ بيرته ٨٠٠٠٠ هكتارو ته حگان ورساوه. د كورنيو چارو وزير د وينا له مخه دوي توانيدلي دي چيگ د روان كال د جون تر مياشتيگ يواحگيگ ١٥٠٠٠ هكتاره د كوكنارو كرونده په بل مخ واؤوي. (دا خبره هم د يادولو وؤ ده چيگ په اكثرو سيمو كيگ د تگوپك سالارو د واكمنة له امله وروسته له ديگ چيگ د كالك وهل شوو كوكنارو شيره هم راتگوله شويگ، د كروندو د اؤولو له بهير خگخه فلمونه اخيستل شوي او د خپليگ كاركردكگة په نوم مركز ته را استول شوي دي) او په همدغه كال كيگ د تر لاسه شوو ترياكو اندازه ٣٦٠٠ متريك تگنه اتگكل شويگ ده، چيگ بيا هم د كورنيو چارو د وزير په وينا يواحگيگ " ١٨٠ تگنه ييگ نيول شوي دي" يعنيگ په غواييگ كيگ غدود نيول شوى دى.
ويل كيإي چيگ په ٢٠٠٣ كال كيگ د افغانستان عوايد د كوكنارو د كروندو له اؤخه دريگ مليارده أالر وو چيگ دغه اندازه د كوكنارو له قاچاق خگخه د تر لاسه شوو پيسو په سلو كيگ يوه برخه جوؤوي. دديگ خبريگ معنا دا ده چيگ د افغانستان له ترياكو خگخه تگول ٣×١٠٠= ٣٠٠ مليارده أالره تر لاسه شوي دي. په بله مانا د ترياكو او هيرويينو له قاچاق خگخه ٣ مليارده أالره افغاني كرونده كگر او قاچاقبران او ٢٩٧ مليارده أالره د هيرويينو او ترياكو د مافيا شبكه چيگ چلوونكيگ ييگ په لويديحگو هيوادونو او امريكا كيگ اوسيإي، تر لاسه كوي. له ديگ محاسبيگ خگخه دا نتيجه تر لاسه كيإي چيگ د هيرويينو د قاچاق د مخنيوي كلي(كگونجة) له افغانستان خگخه بهر هيوادونو كيگ پرته ده، نه په افغانستان كيگ دننه.
مخدرات او تگوپك سالاري:
مافيايي بانأونه د خپلو هيرويينو او ترياكو د خوندي رسولو له پاره د دولتي امكاناتو تر خگنكگ تروريستو او وسله والو كگروپونو او ألو ته هم أيره اؤتيا لري تر خگو د دوي په استخدامولو سره د لارو او سؤكونو په اوإدو كيگ د قاچاق وؤلو لپاره بشپؤ امنيت تضمين شي.
په افغانستان كيگ د وسله والو ألو شتون او پياوؤي كيدل د نورو عواملو تر خگنكگ د مافيايي شبكو په اؤتيا او ”مرستيگ“ هم توجيه كيدلايگ شي. كه د هيواد حگينيگ چارواكي د وسله والو ألو او تگوپكمارانو په وؤانديگ غوخگ عمل نكوي او د دوي د پياوؤي كيدلو مخه نه نيسي نو د نورو عواملو تر خگنكگ بايد د دوي نژديگ خپلوانو او اعتمادي كسانو كيگ د سترو قاچاق وؤونكو او د مافيا د جرؤو لتگون وشي. د بيلكگيگ په توكگه كله چيگ د شهرستان د ولسوال ورور د جنايت او قاچاقو په تور بندي خانيگ كيگ اچول كيإي او له يويگ اونة خگخه په لإيگ موديگ كيگ د خاصو تشريفاتو په ترخگ كيگ
بيرته په سرو ستركگو زندان خگخه راوحگي، اصلي دليل ييگ پرته د هماغو شبكو له لاس وهنيگ نور خگه نه ديگ.
مخدرات او جكگؤيگ:
د سيمه ايزو جكگؤو رامينحگ ته كيدلو او دوام موندلو لامل د بيلابيلو وسله والو ألو شتون ديگ چيگ د مذهب، ژبيگ، سيميگ، قام او مليت په پلمو توجيه كيإي. د دغو جكگؤو او جكگؤه مارانو
لكگشگت د بهرنيو دشگمنانو د لاس وهنو سربيره له مافيايي شبكو او د كوكنارو له حگايي كروندو خگخه تامينيإي چيگ كله ييگ تگوله كرهنه د جكگؤه مارانو په لاس كيگ وي او كله هم د عشر، زكات يا مرستيگ په نوم خپليگ اؤتياويگ ورخگخه تر لاسه كوي.
مخدرات او ناامني:
د مخدراتو كرهنگه او قاچاق په سوكالي مدني تگولنيگ كيگ چيگ بشپؤ امنيت هم وي، امكان نلري نو حگكه د مخدراتو د قاچاق شبكيگ د امنيت او انساني پرنسيبونو پر بنستگ ولاؤ چاپيريال سره طبيعي دشگمني لري. دوي هخگه كوي داسيگ شرايط رامينحگ ته كؤي چيگ د هريگ ستونزيگ د حل لاره د تگوپك په شپيلة او د پيسو په بنأل كيگ نغشگتيگ وي. نو حگكه هم تر خگو د مخدراتو كاروبار له مينحگه ولاؤ نشي، بشپؤ امنيت نشي رامينحگ ته كيدلايگ.
مخدرات او اداري فساد:
د مخدراتو د ترافيك شبكيگ د تگولنيگ د نورو اؤخونو په خگير اداري سيستم كيگ هم د شفافيت له شتون او د وجدان له برلاسي سره مخالفت كوي. دوي هخگه كوي چيگ دولتي مامورين په بأو او أالة اخيستلو، واسطو منلو او د ضوابطو په تر پشگو لانديگ كولو روإدي كؤي. كه په اداري سيستم كيگ ضوابط د روابطو حگايگ ونيسي د قاچاق وؤونكو كار له جدي ستونزو سره مخامخ كيإي، كيدايگ شي چيگ زمونإ په هيواد كيگ د اداري فساد دوام موندل هم په همدغه بنستگ ولاؤ وي.
پايله:
د مخدره موادو د كشگت وده د هيواد د اقتصادي زيربنا د له مينحگه تللو، د خلكو د اقتصاد كمزوريگ كيدلو، د بهرنيو هيوادونو او د نؤيواليگ مافيا د لاس وهنيگ په نتيجه كيگ رامينحگ ته شويگ ده. له تگوپك سالاري، جكگؤيگ، ناامني او اداري فساد سره د نوك او اوورة په شان كلكيگ اؤيكيگ لري. له مينحگه تلل ييگ د تگوپك سالاري له نسكوريدو، د اقتصادي زيربنا له جوؤشگت او د دموكراسي د فرهنكگ له خوريدلو سره تؤلة دة.
