د ماشومانو تشگتونه د تگوپك سالاري زيإنده ده

په ديگ وروستيو وختو كيگ د ماشومانو تشگتونه د كابل او ولاياتو د خلكو له پاره د أيريگ جدي ستونزيگ په خگير رامنحگ ته شويگ ده. تگوليگ كورنة په تيره بيا هغه چيگ كوچني ماشومان لري، د ديگ ستونزيگ د رامنحگ ته كيدلو له امله أيريگ ناكراره او له كؤاوونو سره مخ دي. د حكومتي سرچينو د وينا له مخيگ د چنكگاشگ تر لومؤة اونة پوريگ د تشگتونيگ د ٢٥٥ واقعو راپور وركؤل شويگ چيگ ٢٠٢ واقعيگ ييگ د پوليسو تر خگيؤنيگ لانديگ نيول شوي دي. سربيره پر ديگ چيگ د دغه غير انساني او جنايتكارانه عمل يو شمير عاملين نيول شوي هم دي خو هيخگ يوه ته مناسبه سزا نده وركؤل شويگ او نه هم د دغو واقعاتو د مخنيوي او سزا وركولو لپاره كوم قانون جوؤ شويگ ديگ.

په تشگتول شوي ماشوم خگه تيريإي؟

١ ـ د حياتي غؤو پلورنه:

أير ماشومان وروسته له تشگتونيگ د ماشوم تشگتونيگ د مافيا په لاس كيگ خپل حياتي غؤي له لاسه وركوي. پشگتوركگي، ستركگيگ او د بدن حگينيگ نوريگ برخيگ لكه پوستكيگ، هأوكي، حگكگر او نور چيگ د پاكستان يا نورو هيوادو په روغتونونو كيگ د مريضانو د درملنيگ له پاره ورته ضرورت وي د قرباني له بدن خگخه اخيستل كيإي او بيا نوموؤو روغتونونو كيگ د ناروغ په خپلوانو او احتمالا حگينيگ دولتي سرچينو بانديگ پلورل كيإي. دا هم روشگانه ده چيگ ماشوم د بيلابيلو غؤو د لاسه وركولو په ترخگ كيگ خپل ژوند له لاسه وركوي. كيدايگ شي چيگ په ضرورت وؤ غؤو بانديگ د بيهوشة د دواكگانو د ناوؤه اغيزيگ د مخنيوي له پاره ماشومانو ته د دوي د خگيرلو په وخت كيگ له انستيزي (بيهوشي) وركولو خگخه هم أأه وشي او هماغسيگ په رنگو ستركگو د ژؤا انكگولا په وخت كيگ ييگ د بدن غؤي ورخگخه وباسي.

٢ ـ قاچاق:

كوچني تشگتول شوي ماشومان د هيرويينو او ترياكو د مافيا په لومو كيگ هم په بيلابيلو أولونو كارول كيإي:

حگينيگ ييگ د دوي د ذاتي قابليت او د قاچاق وؤونكو تر اغيزيگ لانديگ راتللو په پام كيگ نيولو سره د مخدراتو په پلورلو او له يوه شگار خگخه بل شگار ته د وؤلو راوؤلو له پاره په كار اچول كيإي خو ستره برخه ييگ

لومؤيگ وژنيگ او بيا ييگ په خيتگه كيگ د ترياكو يا هيرويينو كخگوؤيگ حگايگ پر حگايگ كوي او د مؤي په نوم ييگ له يوه شگار خگخه بل شگار ته وؤي.

٣ ـ اوشگ لوبه:

عربي هيوادونه د اوشگ حگغلولو په نوم يوه لرغونيگ لوبه لري چيگ د اميرانو، شيخانو او مليونرانو د اوشگانو تر منحگ سر ته رسيإي. د هر چا اوشگ چيگ تگاكل شوي حگايگ ته تر نورو اوشگانو دمخه ورسيإي، د لوبيگ وؤونكيگ او د لوبيگ له پاره د تگاكل شوي جايزيگ او شاباشي وؤ كگنگل كيإي. د ديگ له پاره چيگ د لوبيگ په ورحگ اوشگ له حگغستا خگخه په شا نشي بايد په شا ييگ يو كس سپور وي چيگ پرله پسيگ ناريگ وباسي او اوشگ حگغستا ته وهخگوي. چيگ د دغيگ دنديگ تر سره كولو له پاره تر تگولو مناسب، افغاني كوچنيان دي. د دغو ماشومانو وزن كم، بيه ييگ ارزانه او وينه ييگ مباح ده. د لوبيگ په ورحگ دغه تشگتول شوي ماشومان د اوشگ په شا تؤل كيإي او كله چيگ لوبه پيل شي، ماشوم د حگان له ويريگ ژاؤي او چيغيگ وهي چيگ له امله ييگ اوشگ هم خپله حگغستا كگؤندة كوي. دغه لؤة تر هغه وخته دوام مومي چيگ اوشگ تگاكل شوي حگايگ ته ورسيإي او يا ماشوم له أيريگ ويريگ او ژؤا ساه وركؤي.

٤ ـ جنسي استفاديگ:

حگيني ماشومان په فاحشه خانو بانديگ پلورل كيإي. نجوني خپل تگول عمر هلته تيروي او هلكان د مشتريانو موندلو له پاره په كار اچول كيإي او يا په خپله هم د ناوؤه كگتگيگ اخيستني له پاره ورخگخه كار اخيتسل كيإي.

٥ ـ اقتصادي كگتگه اخيستنه (مريتوب):

له تشگتول شوو ماشومانو خگخه حگينيگ بختور كسان د غاليو او بدلو، د خشگتو په بتگيو او حگينيگ نورو ستونزمنو كارونو كيگ په كار اچول كيإي. د ديگ امكان هم شته چيگ حگينيگ كسان د ماشوم له كورنة خگخه د پيسو تر لاسه كولو له پاره هم د ماشوم په تشگتولو لاس پوري كؤي.

د ماشوم تشگتونيگ زمينيگ

د هيواد په اوسنيو شرايطو كيگ د ماشوم تشگتونه د يويگ مافيايي شبكيگ كار ديگ چيگ غواؤي په هيواد كيگ د امنيت او سوكاله ژوند د شرايطو نشتواليگ په كگوته كؤي. دا كار تگول هغه كسان كوي چيگ د مونإ د تگولنيگ او هيواد نه پخلا كيدونكي او قسم خوؤلي دشگمنان دي. ماشوم تشگتونه يو داسيگ تروريستي عمل ديگ چيگ له يويگ خوا د پيشگيگ په حگايگ كيگ د عمل تر سره كولو په وخت شاوخوا كسان نه متوجه كيإي، حگكه چيگ اكثرا ماشومان په يويگ پلميگ تير باسي او د خلكو له ستركگو ييگ الونيا كوي، او له بل لوريگ د ماشوم كورنة او شاوخوا كسان په دوامداريگ ويريگ كيگ ساتل كيإي.

خو اصلي خبره دا ده چيگ وليگ دغه أول پيشگيگ يواحگيگ په افغانستان كيگ تر سره كيإي؟ وليگ په هغو هيوادونو كيگ چيگ د ماشومانو د بدن غؤي پلورل كيإي او يا له هغوي خگخه نوريگ ناوؤيگ كگتيگ اخيستل كيإي، خگوك د ماشومانو تشگتولو ته زؤه نه شگه كوي؟ دلته به هخگه وكؤو د دغيگ پوشگتنيگ د حگواب اصلي تگكي رابرسيره كؤو.

١ـ تگوپك سالاري:

په هيواد كيگ د تگوپكسالارانو شتون د تگولو مدني او سوله ايزو نهادونو د استقرار په لار كيگ اصلي خنأ او د بيگ امنيتي، جنكگ جكگؤو او نورو ناخوالو تر تگولو مهم لامل ديگ. د هيواد په بيلابيلو سيمو كيگ د تگوپكسالارانو واكمني، په دولتي دستكگاه كيگ د دوي شتون او اغيزيگ او په تيره بيا د دموكراسي پلوه كسانو غوخگ دريحگ نه درلودل او له حده زياته جوؤجاؤي او سرتگيتگونه د دغو ناخوالو لمن لا پراخوي. كه نن خگوك د ماشومانو د تشگتونيگ مخنيويگ نشي كولايگ، اصلي وجه ييگ دا ده چيگ د يويگ قومانديگ لانديگ اردو او پوليس نلرو. اكثر چارواكي د خاصو ملحوظاتو، يعنيگ د حگينو تگوپكسالارانو د سپارشگتنيگ په پام كيگ نيولو له امله، تگاكل شوي دي.

اصلي چارواكي په ديگ فكر كيگ دي چيگ كه پريكنده او غوخگ عمل وكؤي نو خگوكة به ييگ له لاسه ووحگي. او له همديگ امله ده چيگ د خلكو پر حگايگ په تگوپكسالارانو تكيه كوي او د ديگ پر حگايگ چيگ غيرت وكؤي تگوپك ورخگخه واخلي د لا خوشحالولو له پاره ييگ په مأالونو نازوي او د تگولو دغو ناسنجول شوو اعمالو نتيجه دا ده چيگ وينوييگ.

٢ ـ طالبان، القاعده، كگلبدين:

طالبان او القاعده، افغانستان د خپلو ناوؤو موخو سرته رسولو له پاره أير مناسب حگايگ كگنگي او تر اوسه پوريگ د افغانستان له لاسه وتل د يوه واقعيت په خگير نشي منلايگ حگكه چيگ دلته د خلكو ذهنيتونه وروسته پاتي او اكثريت ييگ بيگ سواده دي، او له بل لوريگ هم د تگوپك سالارانو د خگلور كلنيگ دوريگ يادونه دومره دردوونكيگ دي چيگ له هغوي خگخه د خلاصون له پاره هر چا ته په ورين تندي هركلة وايي.

كگلبدين هم چيگ خپله نيكمرغي د افغانانو په بدبختي او د افغانستان په وراني كيگ ويني، له القاعديگ او طالبانو سره يو حگايگ شوي او هماغه خپله پخوانة كؤنلاره چيگ د ؤانده تروريزم او عام وژنيگ پر بنستگ ولاؤه ده، پليگ كوي.

٣ـ د پاكستان استخباراتي موسسه (ISI):

شگكاره ده چيگ تگول تشگتول شوي ماشومان او يا د دوي د بدن غؤي د برخليك تگاكلو له پاره لومؤيگ پاكستان ته وؤل كيإي.

پاكستان ته د ماشوم تشگتول كوم كگران كار نديگ خو د بدن د غؤو وؤل هغه هم د خام سؤك او يا د غرو رغو له لاريگ امكان نلري. كله چيگ د ماشوم د بدن غؤي په افغانستان كيگ د دوي له بدن خگخه وايستل شي بايد په أيريگ چتگكة، په مخصوصو وسايلو كيگ مناسب حگايگ ته ورسول شي چيگ دغه كار كه د الوتكيگ په وسيليگ نه وي نو حتما بايد د پاخه سؤك له لاريگ مجهزو مركزونو ته ورسول شي. كه د كابل خگخه تر پيشگور پوريگ د لاريگ په اوإدو كيگ د تالاشي حگايونو ته نظر واچوو، دا نتيجه په لاس راحگي چيگ د تالاشي له دومره أيرو حگايونو او په تيره بيا له سرحده تيريدل پرته د يويگ پراخيگ شبكيگ له فعال شتون خگخه امكان نلري . بايد هم په افغانستان او هم په پاكستان كيگ داسيگ كسان وجود ولري چيگ د دغو جنايتكارانو له لاريگ هر أول ستونزه لريگ كؤي. كه افغانستان كيگ حگانكگؤي تگوپكسالاران دغه كار تر سره كؤي، په پاكستان كيگ چيگ حكومت او استخباراتي مركز لري د (ّايگ، اس، ّايگ) شبكيگ له لاس لرلو پرته دا كار شونيگ نه بريشگي.

٤ ـ د واكمنانو بيگ حسي:

د لوؤ پوؤو واكمنانو، د هغو كسانو چيگ د پريكؤيگ او تصميم نيولو واك ييگ په لاس كيگ ديگ، خپل بچيان يا په بهرنيو هيوادونو كي ژوند كوي او يا هم د درجنونو موتگرو او باأي كگارأانو په لرلو سره كولايگ شي چيگ خپل نازولي پرته له هيخگ أول ستونزيگ خگخه شگوونحگي ته ورسوي او بيا ييگ بيرته كور ته راولي، دغه كسان د بل چا په درد نه حگوريإي. كه ماشوم تشگتونه كومه داسيگ مسئله وايگ چيگ د دوي شخصي كگتگيگ تر پشگو لانديگ كيدلايگ هرومرو به ييگ په ديگ هكله غوخگ اقدامات كؤي وايگ. لكه خگرنكگه چيگ د كمسيونونو په جوؤولو كيگ مو وليدل يواحگيگ د وزيرانو د كارتيگ (شيرپور) كمسيون چيگ د لوؤپوؤو كگتگيگ پكشگيگ ويگ، يويگ نتيجيگ ته ورسيد او د نورو ييگ چا هيخگ پروا هم ونكؤه.